The Rt Hon Lord Pickles PC

Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r.

Drodzy ocaleni, wasze ekscelencje, przyjaciele,  

Stoimy tutaj w epicentrum zła, pamiętając o zamordowanych i zaginionych. Upamiętniając także tych, którzy cierpieli i przeżyli fabrykę śmierci Auschwitz-Birkenau i inne obozy zagłady w Europie obsługiwane przez nazistów i ich kolaborantów.  

Holokaust i ludobójstwo Romów są dobrze udokumentowane. Istnieje wiele fotografii, które wypalają się w siatkówce oka, pozostawiając niezatarte obrazy niemożliwe do zapomnienia. 

W moim odczuciu ten wyjątkowo zdeprawowany czas symbolizują dwie upiorne fotografie, obie przedstawiające dzieci. Symbolizują one marnotrawstwo i bezpowrotną utratę młodego życia pozbawionego niespełnionej obietnicy. 

Po pierwsze, zdjęcie przerażonego i zdezorientowanego siedmioletniego Tsvi Nussbauma, z rękami uniesionymi nad głową, otoczonego przez ciężko uzbrojonych niemieckich żołnierzy pod koniec powstania w getcie warszawskim - ofiarę otoczoną przez dręczycieli.

Po drugie, „Dziewczynka z chustą” to dziewięcioletnia holenderska Romka wyglądająca z pojazdu kolejowego. W tym przypadku również mamy imię: Anna Maria „Settela” Steinbach. Przerażenie i poczucie beznadziei na twarzy tej dziewczynki pozostaną ze mną na zawsze.   

Dziś pamiętamy ludzi takich jak Krystyna Gil - którą wielu z Was znało osobiście - i miejsca takie jak Szczurowa.   

Szczurowa od wieków była domem dla polskich rodzin romskich.

Ale 3 lipca 1943 r. niemiecka jednostka policyjna wykorzystała miejscowych rolników, aby zebrać Romów z wioski i wywieźć ich na wozach na miejscowy cmentarz.  

Zostali zamordowani i pochowani w masowym grobie. Następnie naziści i ich kolaboranci spalili romskie domy.  

I Krystyna przeżyła, ponieważ jej matce udało się niepostrzeżenie przekazać ją w ręce polskiej babci.  

Matka Krystyny, jej dziesięcioletni brat, dwuletnia siostra, trzy ciotki i czterech kuzynów zostało zamordowanych. 

Krystyna przeżyła w ukryciu ze swoją nieromską rodziną do końca wojny.  

Zabójstwo 93 Romów ze Szczurowej nie było odosobnionym przypadkiem.

Znamy ponad 180 miejsc w samej Polsce, gdzie Romowie byli rozstrzeliwani w dużych grupach, czasami razem z Żydami.  

Tak więc polscy Romowie byli zabijani nie tylko w obozach zagłady czy w gettach, ale także przez nazistowskie szwadrony egzekucyjne.  

Istnieją różnice w zależności od czasu i miejsca.  

Ale jedna rzecz pozostaje niezmienna: nic z tego nie wydarzyłoby się bez głęboko zakorzenionych uprzedzeń wobec Romów. Uprzedzenia te utrzymywały się po 1945 r., a Krystyna poświęciła swoje życie walce z nimi.  

Była główną orędowniczką pomnika upamiętniającego masakrę w Szczurowej, który został odsłonięty w maju 1966 roku.

W 1993 r. obok pomnika stanął duży drewniany krzyż, o który do dziś dbają uczniowie miejscowej szkoły.  

Pani Krystyna nie ustawała w walce o wyszczególnienie nazwisk ofiar na tablicy pamiątkowej. Ostatecznie w 2014 r. nazwiska ofiar - w tym jej matki, rodzeństwa, ciotek i kuzynów - zostały dopisane.  

Przez całe lata 90. działała w Stowarzyszeniu Romów w Polsce.  

W 2000 roku założyła pierwszą organizację dla kobiet romskich w Polsce.  

Niestrudzenie pracowała, aby edukować młodych ludzi na temat tego, czego sama doświadczyła i co utraciła. Aby uświadomić im, co może się stać, gdy antycyganizm jest ignorowany, gdy historia jest zaniedbywana.  

Jesteśmy tutaj, ponieważ nie chcemy lekceważyć przeszłości. Jesteśmy tu z powodu ludzi takich jak Krystyna. Jesteśmy tutaj, aby kontynuować jej pracę.  

W 2020 r. państwa członkowskie Międzynarodowego Sojuszu na rzecz Pamięci o Ofiarach Holokaustu (IHRA) zobowiązały się politycznie do zachowania pamięci o tej historii, uhonorowania ofiar i ocalałych.  

W tym samym roku przyjęliśmy roboczą definicję IHRA antycyganizmu/antyromskiej dyskryminacji, która stanowi punkt wyjścia do zwiększania świadomości i podejmowania działań.

W 2018 r. czeski rząd zamknął przemysłową fermę trzody chlewnej w Lety na terenie byłego obozu koncentracyjnego dla Romów. W marcu tego roku uczestniczyłem w poruszającej ceremonii otwarcia Miejsca Pamięci w Lety.   

Pamięć zatriumfowała nad zaniedbaniami, a rząd wziął odpowiedzialność za swój obowiązek wobec historii.   

Na początku tego roku uruchomiono przełomową internetową Encyklopedię Nazistowskiego Ludobójstwa Sinti i Romów w Europie.  

Jest to pierwszy kompleksowy wykaz istniejącej wiedzy na temat prześladowań i mordowania Sinti i Romów w czasach trwania niemieckiego narodowego socjalizmu.. 

Jak można było usłyszeć wczoraj, IHRA kończy obecnie prace nad zestawem zaleceń, które mają pomóc decydentom w włączeniu tej wiedzy do programów nauczania.   

Będą one towarzyszyć materiałom pomagającym nauczycielom w nauczaniu o rozszerzonej historii Romów w Europie, opracowanej przez Radę Europy.   

Te kamienie milowe są wynikiem pracy aktywistów i ocalałych, takich jak Krystyna, która niestety zmarła w 2021 roku.   

Przesłanie Krystyny do młodych ludzi było proste. I pozostaje przypomnieniem dla nas wszystkich:   

„Szanujcie się nawzajem, kochajcie się nawzajem. Nie żywcie do siebie nienawiści, bo to do niczego dobrego nie prowadzi, tylko do zła”. 

Pamiętamy, ponieważ lekceważenie tej historii przyczynia się dziś do dyskryminacji Romów.  

Pamiętamy, aby zapewnić, że rządy i społeczeństwa otwarcie i uczciwie analizują naszą przeszłość. Demokratyczne wartości można budować tylko na prawdzie, a prawda nigdy nas nie skrzywdzi. 

 Krystyna i inni ocalali oraz aktywiści położyli fundamenty. 

Teraz do nas należy prawdziwe wdrożenie edukacji, upamiętniania i badania tej historii w naszych instytucjach.  

 To od nas zależy, czy będziemy pamiętać prawdę.