Fot.: Jaroslaw Praszkiewicz

Ucieczki

"Zagłada europejskich Romów w KL Auschwitz"

W czasie między przybyciem pierwszych Romów do KL Auschwitz (lipiec 1941 roku) a likwidacją Zigeunerfamilienlager (2 sierpnia 1944 roku) próbę ucieczki podjęło 38 Romów/Sinti, w tym dwie kobiety. Spośród nich 30 osób było więźniami Zigeunerfamilienlager. Jedna osoba została zastrzelona podczas próby ucieczki, a 30 schwytano, osadzono w bunkrze bloku nr 11 i rozstrzelano pod Ścianą Śmierci. Nie ma informacji o losach siedmiu osób, co oznacza, że być może ucieczka się im powiodła. W relacji jednego z więźniów mowa jest też o egzekucjach schwytanych uciekinierów na terenie „obozu cygańskiego” przez powieszenie.

Egzekucji więźniów schwytanych podczas próby ucieczki dokonywano również w filialnych podobozach KL Auschwitz, które były obozami pracy. Jednym z takich podobozów był Arbeitslager Janinagrube, czyli kopalnia węgla Janina w Libiążu, od jesieni 1943 roku podlegająca KL Auschwitz. Osadzony w tym podobozie niemiecki Rom lub Sinto usiłował zbiec, wykonując podkop poza druty ogrodzenia. Po odkryciu podkopu więzień ten został najpierw odesłany do bloku nr 11 w KL Auschwitz I, a następnie przywieziony z powrotem i powieszony na prowizorycznej szubienicy na terenie kopalni.

Zdarzyło się kilka przypadków ucieczki wśród Cyganów. Jak ich złapano, ich ciała noszono po wszystkich barakach jako ostrzeżenie. Nogi były odsłonięte, aby było widać pogryzienia przez psy, ciała miały ślady rozstrzelania. Nie da się opisać scen, kiedy krewni rozpoznali w tych zabitych swoich krewnych, ojców lub braci.

Relacja więźnia Jana Češpivy, pełniącego m.in. funkcję lekarza w Zigeunerfamilienlager. APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 74, 32-35.

Z obozu uciekło bardzo wielu Cyganów, ale ucieczki te kończyły się dla nich nieszczęśliwie. Złapanych zawożono do Oświęcimia i tam ich rozstrzeliwano. Przypominam sobie, że pewnego razu powieszono w obozie cygańskim 2 Cyganów i 1 Cygankę, których złapano, jak uciekali z obozu przez drewnianą beczkę umieszczoną między drutami ogrodzenia.

Relacja Jana Kwiatkowskiego, więźnia Zigeunerfamilienlager. APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 3, 399-400.

Cygana, który próbował ucieczki, zamknięto najpierw w bunkrze na terenie podobozu, a potem przewieziono go do Oświęcimia na blok 11. Po około dwóch miesiącach na terenie Janinagrube wniesiono szubienicę i Cygana publicznie powieszono.

Relacja więźnia Eugeniusza Ciećkiewicza. APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 30, 94-100.