O drom so sa džal te na terdiol

Kitsyk-to berš pale miro amal phendia mange lava, save na džalas mire šerestyr. Jov phendia so dre muzyka kerdy adadyves nane ni-savo jekh stilio. Butyr našty te rakires pal so-to so isy dre sari muzyka.
Dykhelas čačo. Ame dživas pro sveto kaj niči nane našty. Ne sare dužakiren so klasičesko muzyka avela sari syr i sys.

Ne jekhvar avel o kompozitoro, pal saveste me ripirav: sa jekh kitsyk moly phende bi-baxtale lava so klassičesko muzyka merel. Nevi muzyka, savi zor te rakires odova so ame džinasas sy nane manušengiri, urnial dre atmosfiera syr e komieta. Joj sykavel, mek nabut, so avela tenči. Joj avel, syr čindia Harold Blum, amierikansko litieraturno kritiko: “o kokoripe savo našty te nakhavas te adiake nakhavel amen so ame butyr na dykhas les syr so-to stranno”.

Dro mire jakha, o kompozitoro Ralf Jusuf Gavlik zorales terdiol dre adaja katiegorija. Leskiri oratorija vaš sopranoske, baritonoske te kamiernone ansamblioske, “O Lungo Drom” (O dlugo drom), sy buty drivan zoraly. Joj rakirel bi-bangipnaskiro pal o probliemy save terde angil amari kultura.

O Gavlik čindia oratorija vaš ansamblioske “Alban Berg Ensemble Wien”. Jone sykade la dro Bierlino dro 2022 berš, a tenči čindia syr albomo dre “Decca Australia/Eloquence” dro marto dro adava berš.
Adarik e Gavlikos andia o džiibe. Žyk 40 berš jov duminelas, so les bijandia e daj-kurdka i tenči dyja neve dake, savi sys e parny niemka. Ne dre istorija, kaj sys: - jekh strunno kvartieto, - enja berš droma Bostonostyr dro Stambulo, - hazdyne purane lyla, - šundlo dro rakiribna adaj te odoj, jov halyja so-to pal e rodnone date. Nane jekh odova so joj dživelas dro gavoro kaj tu dykhes Kalo Morio, ne so joj sys e romny.
Adathyr saro i gyja. Neve džinypnasa ke Ralf avja nevi volia - te lel peskiro talanto i saro so jov syklyja, nais odole duj džiuvlienge, te kerel buty. O romengiro drom dre muzyka.

Adiake sys bijandlo “O lungo drom”, o gimno jasvensa te baxtiasa. E bari patrin kaj kon meja te kon ačja pe. Kaj otphenen te zakeren o jakha pro mulengire save den godly. Daže kana, saresa so ame džinas pal bišto vieko, “Porrajmos” – o lav e romende pal syr nacisty nabut na xaskirde sare romen – sy odova, pal so kana na rakiren zorjasa. Sy but butyr so te phenas. I mande sy nadiežda so daja oratorija, o “drom” so sa džal te na terdiol, ko istoričesko rakhibe pirdal te našen nabut na pherdy xaś, sy o riśkiribe peske sare duj so gyno i so avela. Pal iskustvo, koli jov peja adiake xor, ada nane tolko te dykhel o čačipe, ne o kontrakto vremiosa savo džal te džal.

“O lungo drom” čindo dro trin kotyra: “Upre”, “Tele” te “Angil”. Odoj sy lava lyne dešutrine poetendyr pro deš čiba te dialiekty. E bari zor sy adale motivy so sa rision te rision. Vaš mange jone ubladion upral šerendyr syr by kon-to sa urnialas odoj. “Totentanz”, ili “O khelybe xaś”, džangavel o dukha istorijatyr, save na kamen te ačel pe bi-lavengire. Jone otphenen te sastiol “žužes”. Adale dukha tyrden pe berša te berša, jasvasa te darjasa. Jone dužakiren e rosplata pal odova so sys.
So phenesa, kathyr te avela “žužipe” odoj, kaj kokoro vremio sy riskirdo? Koli iskustvo kokoro sys khetane o baripe načačipe dre istorija pašil amende? Syr čindia Žorž Stejner, o franko-amerikansko litieraturno kritiko te činybnari: “Ame kana džinas, so manuš sy dre zor te gines Giote ili Rilke belvele, so jov sy dre zor te khelel Baxos ili Šubertos, i utrosa tenči te džal te kerel buty dro Aušvitso”.
Odolestyr, syr načačo so jekh dživel vavresa, džal but zor pal “O lungo drom”. O niemietsko judytko filosofo Valter Benjamin kerdia o lav “Erschütterung” – “izdraibe te našaibe”. Ada sy o lav te rakirel pal so kokores kerel pe andre koli ame dykhas o foro dre amare dyvesa. O foro, kaj saro nevo mekja sa jekh so te kerel but filmy i muzyka ili te xaśkirel o pherde rasy, bi-jileskiro te bi-došakiro.
Ada sys o lav so prastandyja dro miro šero koli me šunavas “Lili Marlen”, o kotyr dre pori dre “Tele”. O roma, saven bičade te uphandle dro lagierio – jone pirikerde adaja gily, samo populiarno dre Bari Vojna, syr našty i te duminel: “Angekommen sind wir im Auschwitz-Paradise (Avjam ame dro Baxtalo Aušwitso)”. Čačo, ena sy lava save o Gavlik čudia pre džindly muzyka. Me šundiom, te jekhatyr našadia pe. Me na somas dre zor te lav dro šero so me šundiom. O “kič” odoj kaj umaribe? So mande sys te avel pro jilo?
Ne sygo me latjom o nevo: angil mande sys o tixo khetanipe, tixone sapnasa. Dykhen, so isy dasavo o kalo jumoro, syr nane odova, so tu halios e dar so avela, e dukh te halios savi sy baredyr manušestyr?

Adava “izdraibe te našaibe” sy vavir, mek jov sy o pšal vaš e jektoneske. O Kant lelas o lav “Erschütterung”, but berša žyk ame, te phenel pal odova so kerel pe dro jilo koli tu čilaves so-to baro, but baredyr tutyr. Koli muzyka ili poezja lydžian amen, vavir molo avel e dukh, odolestyr so ame ripiras – amende nane zor te dživas i te na terdiovas. Te rodas o “žužipe”, ada sy te avel otriskirde sarestyr, so phenel pal mande, so baro pal mande, sarestyr ke so ame psiras, te amare istorijendyr. Ada sy te avel roskerde i pirikerde. Ada sy te dykhas pes nane syr ame dykhasas pes.

O Hierman Hiesse sy činybnari, saves kamas ame duj, me te o Ralf. Leskiro gierojo Siddartha avel ke dova, so te dživel ada te perel tele dro bari piri avipe, te tasadiol dre bari dar te avel – dur e formatyr nango askietizmo. Nane ada so ame siekretno kamas? Nais adava izdraipe te haliovas, ame avas barvaledyr. O phure manuša, save ripiren e dukh te meken pestyr lengire čavore, pre peskire masa jone dykhen o lyla so rakiren – lende sys džiibe, te dro džiiben sys baxt te dukh. Syr adale phure manuša, ame haliovas, so džiibe nane prosto džiipnaskiro opyto, ne opyto te dživas. Dro iskustvo sy e zor te avel e porta dro jilo, te mekel avri saro so kerel o jilo pharo adadyves, koli sano sy o dromoro kaj te džal o rakiribe te pučipna, koli našty te terdiol, koli manuša bešen uklisto pro manuša.

Adjake “O lungo drom” rakirel kana, koli paš pašestyr dro bišto-jekhto vieko gyja, mansa, kon dživel pro sveto, savo sare duj mulo dro jilo te bokhalo ko izdraibe pal nevo. Adava sveto pale uxtylel o balanso pro paradokso, so pierspiektivy odoj, kaj o dykhipe na terdiol, džan khetane e phuv tel o hera i xoly maškir manušende. Xor dro jilo, haliov, ame daras, so amendyr lyne tasja pal savo amenge rakirde, so adava tasja na avela.

Ne koli me šundiom “O lungo drom”, ada kerdia vaš mange so jekh iskustvo dre zor te kerel. Ada e “Dromestyr” mande parudyja miro jileskiro kompaso. Ada jov riśkirdia man te dužakirav o nevo. Te lestyr me ripirdiom so te dživav ada sy te čaliakirav o jilo izdraipnastyr koli čilaves odova so upredyr tutyr, koli ada butiakirel pirdal tute. Dykhen, me patiav so našty iskustvo te džal palal amende, ne čebi leske te džal angil.

Dro mire jakha, “O lungo drom” sy butyr so inkie jekh nevi muzyka te šunes. Jov kharel te rakirel vavres, neves amare kilturasa kaj saro ada tipologiji te “hot-tejki”. Adaja buty tradel amen dro peskiro duxo, mekel amen te keras buty lasa khetane, koli ame kokore kamas. Syr jekhvar afstralijsko dirižoro Ričard Gill phendia raklorenge: “Me na kamam te džinav, či e muzyka sy tumenge pir o jilo. Me kamam te džinav, so latyr tumensa kerel pe”.

Me patiav so iskustvoskiro drom sy te džives pirdal amende te dre amende, nane te avel amare butiari. Tenči amare džiipna barvaliona. Ame avasa manušen, koneskire jila šunen vavre jila, vavreskiri dukh. Dro mire jakha, ada sy iskustvoskiro čačipe. Koli ame izdras, ame psiras pir o drom pirdal baro niči. Ame mekas peske te dykhas o džiipnaskire riga drivan xor i pherde zorjasa. ~Pirilydžija Lilia Mazikina~

O Lungo Drom O Gavlikoskiro “O lungo drom (O dlugo drom)” meken te doresel lejbloste “Decca Australia/Eloquence”

© Limelight Arts Media Pty Ltd

This article originally appeared in Limelight’s June 2024 issue and has been republished with their permission. Read the original article at https://limelight-arts.com.au/features/the-long-and-boundless-road/