Alma Klasing

Seravutno àkti k-o Evroputno Dives e Seripnasqo vaś o Genocìdi e Sintenqo aj Rromenqo p-o 2to Avgust 2024 k-o purano nazìsto kàmpi e koncentraciaqo aj eksterminaciaqo Auschwitz-Birkenau

Ranǎ!len aj Raja!len,  

 si manqe bari patǐv sar reprezentànta e holokaustesqe praʒivdenqi te ovav akate avdives – and-o Evroputno Dives vaś o seripe e holokaustesqo – aj te mothovav tumenqe i història me familiaqi. Vipal vaxte, sartovel, si but dukhavno emocional te oves ande akava than kaj sas dini odoborkha dukh amare minoritetaqe. Special kodolesqe so na vakerdom publìko nijekh var maj anglal. Akalaθar, na vakerav me korkorri, no i Alicia Delis drabarel o vòrbe so kamav sas te phenav tumenqe. Amen tordǒvas akate anglal tumenθe kethanes, kaj te zorǎras o phandlipe maśkar i generàcia e praʒivdenqi aj i generàcia kodolenqi save biandile pal odova. 

Me biandilom sar i Alma Strauß and-o Dieburg, Hessen, and-o berś 1937. O Dùjto sundalesqo maripe sar pharrilo, pharravda vi amari famìlia kotorenθe, but sig. Mo dad o Bruno Strauß sas lino and-o Wehrmacht and-o 1939. Mi daj, savi bućhol sas Alma sar manθe, laćharda te beśel mança aj me phraleça e Gottfriedeça aj jekhe kakoça savo phiravel sas jekh phirutno cìrko. Mo dad aj mi dad angleder inkeren sas jekh teàtro papuśença aj e familiaça phiras sas ververe thanenθe te keras spektàkle e manuśenqe. Amen pinʒaras sas jekh-avres laćhes aj amenqe sar tikne sas śukar kaj beśas sas aj khelas sas kethanes. Amen na halǒvas sas ekzakt so ovel sas trujal amenθe no xaćaras sas kaj i generàlo situàcia progresiv ovel sas maj phari.

 Maj anglal ʒanglam kaj me dadesqe phrala sas deportuime k-o kàmpi e koncentraciaqo and-o Auschwitz-Birkenau. Pal odova mi daj lias o nevipe kaj trebuinda o aver dives k-o 12 te nakhel k-o forosqo kher e forosqo kaj nakhlam sas. “On kamen te len vi amen”, phenda pherdi i godi. No na ondilo kadia. Javinaθe okova dives, duj manuśa kale zubunença morthǎqe marde p-o amaro udar aj pućhle: “kaj si o xulaj?” Vi kaj me aj mo phral liam te rovas e daraθar, mi daj dia len anglal śandikanes: “O xulaj si k-o maripe aj marel pes vaś o germanikano dadesthan.” O duj gele tar bi te keren khanć, no sas duślo amare familiaqe kaj o rizìko e deportaciaqo barǒl sas. 

 Akalaqe sig sigaθe kidiam amare therimàta aj garavdilam and-o veś. Akava dikhǒl sar aventùra, majbut amenqe kaj sam sas tikne. No na sas aventùra. Sarkon minùta daras sas amare ʒivipnasqe. Sam sas jekh grùpa paśpaśe deś ʒene, amença vi mo pàpo kaj sas korro aj na dikhel sas khanć. Ov mardilo sas p-o frònti and-o Jekhto sundalesqo maripe aj xasarda po dikhipe. Kotar okova momènti ov trebuinda te ʒivel amença ande bimanuśikane kondìcie k-o veśa e Baden-Württemberg-esqe. Divese, garavdǒvas sas k-o xevǎ aj ućharas sas amen patrinença. Ratǎθe, phiras sas aj rodas sas aver than te garavdǒvas. Sa akava trebuinda te keras sode maj lokhes, sofòra daraça te na arakhen amen aj te deportuinen amen k-o kàmpe e eksterminaciaqe aj e koncentraciaqe. Xas sas mùre aj aver dìvǒ butǎ so arakhas sas. Na serav nijekh aźutipe khatinenθar, nijekh xabe ja khajekh xarno beśipe k-o tavànǎ - khanć! No o Del aźutinda aj aćhilam ʒivde, aj mo dad vi ov irisàilo sasto vesto pala śov berś and-i àrmia. 

 Sas bari baxt kaj sa o manuśa amare paśutne familiaqe inklistle ʒivde kotar o kàmpǎ, no pe bibaxt vi amen rundam varesave viktime e racialone nazistenqe politikaqi, maśkar amare familiaqe aj amare amala. Pal o mestipe kotar o amerikànǎ, patǎs sas amare ilesθe kaj amaro ʒivipe ka paruvdǒl aj ka ovel laćheder. Liam palpalem te phiras trujal me kakosqe phirutne cirkoça - ʒi k-o terìblo aksidènti kaj aćhol ande mo ilo ʒi avdives. Mo phral o Gottfried, jekh tikno artìsto talentoça nùmaj efta berśenqo, sas avri aj khelel sas jekhe amaleça cèrra anglal lesqi performànca kana jekhal śunda jekh baro pharripe aj cirdimàta. Pranstandilam avri aj dikhlam kaj o duj ćhave arakhle sas jekh granàta vastesqi aj mo phral cirdias sas i sigurànca. Ov na praʒivda aj mo dad aj mi daj nimaj phirde e cirkoça pal odova. 

 Paleder, sar Sìnte and-i Germània, sas amen te xas but laʒakerimàta. Na nùmaj me xalom dukh and-i śkòla, no vi me trin ćhave pala so prandisàilom. Amen keras sas buti zorales aj zumavas sas te vazdas amaro ʒivipe, no palpalem sam sas avri ćhudine. Sar i nazìsto periòda, vi akala eksperiènce formisarde mo ʒivipe pal-odova. 

Kotar i angaźàcia aj o maripe e civilone hakajenqe miśipnasqo, agore die amen jekh tikni sùma kompensaciaqi aj i diskriminàcia nimaj sas jekh okurènca sarkone divesesqi. Sartovel, akana palpalem śirdel. O elektoràlo baxtagora e daxne partienqe and-i Germània ta ande but Evroputne Thema, sar vi o violènto phiravipe e neonazistenqo daravel man but. Ake sosqe kamav partikular te phenav e ternenqe te len sàma kotar akala xoxamde profètǎ aj te mangen sa e ileça : brakhen amari demokracìa aj brakhen amaen minoritète kotar o antisemitìzmo, o anticiganìzmo aj o racìzmo.